„Gdzie przydrożny Chrystus stał...”

   Pierwszymi krzyżami na polskiej ziemi były krzyże układane z kamieni, np. na mogiłach, wyrzynane toporem lub nożem na drzewach znajdujących się przy drogach leśnych, układane z mchu, szyszek i kwiatów na cmentarzach, wycinane na murawach lub wysypywane białym piaskiem. Rzecz jasna takie znaki nie mogły długo przetrwać. Później stosowano trwalsze materiały: drewno, żelazo, polny kamień, a obecnie także metal i beton. Na krzyżu zazwyczaj umieszczano figurę Jezusa ukrzyżowanego - tzw. pasję. Najczęściej była ona wystrugana z drewna lub odlana z żelaza czy ołowiu.
   Krzyże można najczęściej spotkać przy kościołach, kaplicach i cmentarzach, w centralnych miejscach wsi lub na ich obrzeżach. Ale nie dziwią nas też te wyrastające wśród łanów zbóż, na rozstajach leśnych dróg czy na prywatnych posesjach, w przydomowych ogródkach.
  Kiedyś stawiano krzyże na polecenie władców, aby odstraszały siły nieczyste. Były symbolem wiary chrześcijaństwa i patriotyzmu. Nierzadko bywało, że mieszkańcy wsi stawiali krzyże z wdzięczności - za uchronienie od ognia, powodzi czy choroby. Krzyże upamiętniały też ważne wydarzenia historyczne, znaczyły pola bitew, miejsca żołnierskiej tułaczki i żołnierskie mogiły. Niekiedy są związane z powstaniami narodowymi.
   U stóp wiejskich krzyży odprawiano nabożeństwa, zwłaszcza w tych wsiach, w których nie było kościoła czy kaplicy. Pod krzyżem spotykano się też podczas ważnych wydarzeń i świąt. Dawniej w Wielką Sobotę święcono pokarmy właśnie pod krzyżem. Każdy mógł odpocząć przy nim w drodze, westchnąć i pomodlić się we własnej intencji. 
   Dziś przydrożne krzyże nie mają już takiego samego znaczenia jak kiedyś dla naszych dziadków i pradziadków. Choć, trzeba przyznać, są przez lokalne społeczności bardzo zadbane. Krzyże są na bieżąco wymieniane lub konserwowane. Często udekorowane są kolorowymi wstążkami i sztucznymi kwiatami. Nierzadko te upiększenia mają znamiona kiczu, ale z pewnością są wyrazem szacunku do przeszłości, przywiązania do tradycji i wiary.

       Jest takie miejsce
       U zbiegu    dróg,
       Gdzie się spotyka
        Z zachodem wschód...
        Nasz pępek świata,
        Nasz biedny raj...
       Jest takie miejsce,
       Taki kraj.

        Nad pastwiskami
        Ciągnący dym,
        Wierzby jak mary
        W welonach mgły,
        Tu krzyż przydrożny,
        Tam święty gaj...
        Jest takie miejsce,
        Taki kraj (...)
            (Jan Pietrzak, "Taki kraj")