Logo
Wydrukuj tę stronę

Największe więzienie w Polsce

Wronki nad Wartą mają ponad 11 tys. mieszkańców. Miasto znane jest w Polsce z produkcji sprzętu AGD oraz więziennictwa. To tu znajduje się „wielkopolskie Alcatraz” - największy w Polsce zakład karny.

   Mieszkańcy Wronek przyzwyczaili się już do widoku na potężny, więzienny obiekt. Stoi tu przecież od 125 lat. Na przyjezdnych robi on jednak ogromne wrażenie. Dziewiętnastowieczny kompleks budynków z ciemnych cegieł, z wieloma okratowanymi oknami i otoczony wysokim murem zwieńczonym koronką kolczastego drutu wygląda bowiem jak ponure zamczysko.
   Zbudowano go w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku z przeznaczeniem na dom karny dla skazanych na dłuższą karę pozbawienia wolności oraz osadzonych pozostających do dyspozycji Sądu Prowincji Poznańskiej. Prace budowlane trwały od 1889 do 1894 roku. Miasto Wronki odstąpiły władzom sądowym 18 hektarów ziemi pod zabudowę więzienia, które znajduje się w pobliżu dworca kolejowego (linii kolejowej Poznań - Stargard Szczeciński) i rzeki Warty. 
   Architektura obiektu dostosowana była do wytycznych pierwszego znanego, amerykańskiego systemu penitencjarnego, tzw. systemu celkowego. Wronieckie więzienie uznawano wówczas za jedno z najnowocześniejszych i zaliczano je do kategorii więzień centralnych. Składało się z trzech pawilonów czterokondygnacyjnych zbudowanych na planie krzyża. Poza pomieszczeniami więziennymi, mieszczącymi około 800 przestępców, wybudowano kompleks budynków dla straży więziennej. Więzienny kompleks systematycznie rozbudowywano. W kolejnych latach powstał również szpital, dwa budynki gospodarcze, dom dla dyrektora więzienia i katolickiego duchownego. 
   27 grudnia 1918 roku w Poznaniu wybuchło Powstanie Wielkopolskie. Wraz z rozpoczęciem walk otwarto bramy więzienia i wypuszczono więźniów na wolność. 29 grudnia podjęto decyzję o rozbrojeniu więzienia i przebywających w nim Niemców. Na przełomie grudnia 1918 roku i stycznia 1919 roku Wronki zostały wyzwolone. Więzienie Wronieckie przemianowano na koszary i miejsce ćwiczeń żołnierzy późniejszego II i VII Pułku Strzelców Wielkopolskich. Po zakończeniu walk więzienie we Wronkach zaczęło zapełniać się działaczami organizacji robotniczych i komunistami. W 1919 roku przybyły do Wronek pierwsze kobiety skazane w procesach politycznych. W 1921 roku Centralne Więzienie we Wronkach włączone zostało w system powstającego więziennictwa polskiego. W późniejszych latach, zgodnie z przeprowadzonymi reformami, więzienie we Wronkach zmieniło nazwę na „więzienie ciężkie”. Jednocześnie przyjęta została klasyfikacja zakładu sytuująca więzienie w grupie jednostek penitencjarnych przeznaczonych dla mężczyzn skazanych nie pierwszy raz oraz innych, uznanych za szczególnie niebezpiecznych dla społeczeństwa. Terminem tym określano między innymi więźniów antyrządowych i politycznych. Bardzo często osadzano we Wronkach więźniów politycznych, którzy wcześniej działali w partiach socjalistycznych i komunistycznych czy też bojówkach nacjonalistycznych. Takich więźniów było w latach trzydziestych w sumie około 500. 
   W czasie II wojny światowej obiekt więzienny we Wronkach włączony został w system więzień sądowych III Rzeszy w ramach Kraju Warty. Było to jedno z większych więzień wcielonych do Niemiec. Obiekt przeznaczony został dla mężczyzn i kobiet skazanych na karę więzienia od 6 miesięcy do 2 lat. Pod względem narodowościowym, więźniami we Wronkach byli przede wszystkim Polacy. Przez cały okres okupacji przez więzienie przeszło ponad 28000 więźniów. W więzieniu przetrzymywano ludność polską na wielomiesięcznych kwarantannach przed wysłaniem do innych więzień lub obozów koncentracyjnych, głównie Oświęcimia i Mauthausen oraz do zakładów przemysłowych wykorzystujących niewolniczą pracę. Więzienie było stale przeludnione. Najwyższy stan więźniów - 4458 odnotowano w 1 listopada 1942 roku. Na samym cmentarzu wronieckim w tym okresie pochowano 804 Polaków. Hitlerowcy przeprowadzili także około dwóch tysięcy egzekucji w lasach położonych na drodze do pobliskiego Obrzycka. Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej, 25 stycznia 1945 roku, polskie władze administracyjne postanowiły uruchomić więzienie we Wronkach. Wiosną 1945 roku w więzieniu we Wronkach przeważali jeńcy wojenni, Niemcy oskarżeni o zbrodnie wojenne oraz Niemcy internowani, pochodzący z okolicznych terenów. Pierwsi więźniowie narodowości polskiej, skazani za przestępstwa pospolite, trafili do więzienia we Wronkach już od połowy lutego 1945 roku. Natomiast w marcu przybył pierwszy transport żołnierzy Armii Krajowej skazanych w procesach politycznych. Były to głównie kobiety skazane w Chełmnie i Lublinie. Centralne Więzienie we Wronkach zamieniło się na więzienie polityczne Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Ostatni oficjalny transport więźniów politycznych przybył do Wronek z Olsztyna w 1956 roku. W latach 1945-1956 przez więzienie we Wronkach przeszło co najmniej 15500 więźniów. Więźniowie polityczni mogli pracować, nie mieli prawa do uczenia się i uczestniczenia, jak np. więźniowie pospolici, w zajęciach świetlicowych. Nie wolno im było spotykać się z kapelanem więziennym. W latach czterdziestych odbywali tu kary: Stanisław Skalski - as polskiego lotnictwa w Wielkiej Brytanii, prof. Wiesław Chrzanowski oraz skazani w tzw. „procesie generałów” w 1951 roku gen. Stanisław Tatar - szef sztabu AK i gen. Stefan Mossor, a także wielu innych. 
   W 1957 roku, na podstawie amnestii, duża liczba więźniów politycznych opuściła więzienie. Wtedy zostało ono przekwalifikowane na więzienie dla więźniów pospolitych, przede wszystkim recydywistów, jednakże nadal wykorzystywano je jako miejsce odosobnienia niektórych więźniów politycznych. Tu w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych swe kary odbywał Jacek Kuroń. W roku 1981, w trakcie stanu wojennego, zakład stał się miejscem internowania działaczy NSZZ Solidarność z województwa pilskiego.
   Dziś Zakład Karny we Wronkach przeznaczony jest dla mężczyzn jako zakład karny typu zamkniętego dla recydywistów penitencjarnych, zakład karny typu półotwartego dla recydywistów penitencjarnych, ponadto skierowanych do oddziałów terapeutycznych dla osób z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo, skazanych uzależnionych od środków odurzających lub psychotropowych, skazanych uzależnionych od alkoholu, skazanych chorych na cukrzycę insulinozależną. Może tu odbywać karę 1486 więźniów. 
   Za każdym razem, gdy patrzę na to potężne więzienie, myślę o tych, którzy spędzają tu spory kawałek swojego życia. Próbuję sobie też wyobrazić, jak by to było, gdyby więzienie nie było już potrzebne i spełniało zupełnie inną funkcję, np. ekskluzywnego hotelu... 

***

Serdecznie dziękuję Zakładowi Karnemu we Wronkach za udostępnienie materiałów i zdjęć, dzięki którym możemy zobaczyć jak wygląda za więziennym murem.
Na prośbę ZK we Wronkach informujemy, że trwa rekrutacja do służby więziennej. Jeśli lubisz wyzwania, chcesz rozwijać się i realizować zadania o kluczowym znaczeniu dla bezpieczeństwa i porządku publicznego w nowoczesnej formacji mundurowej, masz silny charakter, jesteś opanowany i sprawny fizycznie, to Służba Więzienna może okazać się odpowiednim miejscem dla Ciebie. Więcej na stronie: https://sw.gov.pl/praca-oferty/okregowy-inspektorat-sluzby-wieziennej-w-poznaniu, profilu grupy: https://www.facebook.com/groups/508213949660035/ oraz w załącznikach.

Ostatnio zmienianyczwartek, 12 grudzień 2019 09:37

Iza DZ wykształcenia bibliotekarz, ale lubi odnajdywać ślady przeszłości nie tylko na kartkach książek. Zafascynowana wielkopolską prowincją najchętniej spędza wolny czas na wsi lub w małych miasteczkach - regionalistka z romantyczną duszą. Zwiedza Wielkopolskę, szukając ciekawych miejsc i niezwykłych historii, którymi dzieli się na zainicjowanym przez siebie portalu wielkopolska-country.pl.

Skomentuj

Wielkopolska-country.pl 2015-2017 All rights reserved.