Zapomniane dworki w Wielkopolsce - Cz. 1. Budziszewko - Adam Mickiewicz w gościnie u wielkopolskiej szlachty

    Cykl o zapomnianych dworkach i słynnych postaciach niegdyś w nich bywających koniecznie muszę zacząć od Adam Mickiewicza, który przebywał w Wielkopolsce goszczony przez szlachtę w trudnym okresie historii naszego kraju. To właśnie podczas pobytu poety w Wielkopolsce powstały w jego głowie pierwsze pomysły do słynnego poematu, a w swym notatniku zapisywał jego pierwotne wersy i notatki. To właśnie Wielkopolska przypominała mu jego ukochaną Litwę, za którą tak bardzo tęsknił. I to właśnie na mieszkańcach naszej małej ojczyzny wzorował niezapomnianych bohaterów "Pana Tadeusza".
   Mickiewicz przybył do Wielkiego Księstwa Poznańskiego w połowie sierpnia 1831 r., by stąd dalej przedostać się do ogarniętego Powstaniem Listopadowym Królestwa Polskiego. Zamiaru tego nie zrealizował i w Wielkopolsce bawił blisko siedem miesięcy. Pobyt tutaj, przeżycia, spotkane osoby, namiętny romans i poczucie winy, że nie wziął udziału w powstaniu miały ogromny wpływ na jego dalszą twórczość. Wielu mu współczesnych nie mogło wybaczyć Mickiewiczowi jego biernej postawy i tego, że zamiast walczyć skwapliwie korzystał z wielkopolskiej gościnności. Osobiście nie zgadzam się z tą opinią, ponieważ pobyt w Wielkopolsce miał duży wpływ na jego późniejszą twórczość. Lepiej chyba, że powstały skarby literatury polskiej niż śmierć wieszcza od zbłąkanej kuli! Czyż poeta nie jest od pisania, a nie od wojowania?
   Dworek, który dziś chcę Wam przedstawić znajduję się we wsi Budziszewko - dawniej Budziszewo, położonej 30 km na północny wschód od Poznania, niedaleko miasta Skoki. Pierwsze wzmianki o wsi pojawiły się w 1365 r. jako Budzisowie. Właśnie w tym roku Kazimierz Wielki przekazał wieś sędziemu poznańskiemu Przecławowi z Margonina, herbu Grzymała. W XVIII w. dobra budziszewskie przejęli Tomiccy, zaś od 1770 r. właścicielami zostali Łubieńscy z wielkopolskiego rodu Pomianów. Ostatni właściciel, zadłużony po uszy Stanisław Łubieński w 1878 sprzedał Budziszewko rotmistrzowi niemieckiemu z Biedruska Albrechtowi von Treskow. W następnych latach Treskow cały majątek przeznaczył na cele kolonizacyjne i rozparcelował go niemieckim osadnikom. Po II wojnie światowej do roku 1968 w pałacu mieściła się szkoła. Dziś pałac jest w prywatnych rękach, lecz niestety właścicielom brakuje pieniędzy i po dokonaniu tylko najpilniejszych remontów udało im się zabezpieczyć pałac ledwo na tyle, by dalej nie niszczał.
   Opis dworków, w których przebywał Mickiewicz powinienem zacząć od tych najbardziej znanych, najbardziej rozreklamowanych, odremontowanych, kipiących przepychem i zapewne zadajecie sobie pytanie, dlaczego zaczynam właśnie od tego w Budziszewku. Otóż powodów jest kilka, ale najważniejszy to ten, że wieszcz właśnie tutaj poznał Konstancję Łubieńską, z którą romansował, a potem długo jeszcze szczerze się przyjaźnił i korespondował z dalekiego Paryża. Konstancja Łubieńska uważana jest za pierwowzór słynnej Telimeny, choć sam poeta temu zaprzeczył w obawie przed gniewem szaleńczo zakochanej w nim Konstancji.
   Romans Mickiewicza z Łubieńską (z domu Bojanowską) sławy mu nie przyniósł. Wszak była to kobieta zamężna, matka piątki dzieci. Wielu zarzucało jej usidlenie poety swymi wdziękami, przez co właśnie poeta nie dotarł do Warszawy.
   Do dziś zachowały się tylko dwa portrety kochanki wieszcza. Była to piękna kobieta, porównywana do bogiń, wesoła, dowcipna, swobodna w obejściu, słynąca z oryginalności poglądów, wykształcona. Wyszła za mąż za hrabiego Józefa Łubieńskiego, dawnego kapitana wojsk napoleońskich. Z powodu różnicy wieku, bo hrabia był 20 lat starszy, małżeństwo nie układało się najlepiej. Nowoczesna, jak na tamte czasy, Konstancja nudziła się u boku starszego męża, który nie mógł zrozumieć jej zainteresowań. Spotkanie z Mickiewiczem było więc dla niej czymś niezwykle ekscytującym.
   Gdy powstanie upadło, zaczęli przewijać się przez Wielkopolskę powstańcy-uciekinierzy, w tym brat Mickiewicza Franciszek, którego Adam sprowadził do siebie z obozu dla internowanych. Niebawem zaczęli zjeżdżać się przyjaciele poety: Stefan Garczyński, Ignacy Domeyko, którzy relacjonowali mu wydarzenia z kampanii. Mickiewicz zrozumiał, że gdy on polował, ucztował i romansował, jego przyjaciele ginęli. Popadł w depresję i nawet planował samobójstwo, od którego odwiodła go Konstancja Łubieńska. W końcu Mickiewicz postanowił romans zakończyć i wyjechał do Paryża. Problem polegał na tym, że Pani Konstancja wcale nie myślała mu odpuścić. Ba! Nawet pojechała za Mickiewiczem do Paryża i tam oświadczyła mu, że ma zamiar się rozwieźć i zamieszkać razem z nim. Poeta był przerażony. Nie myślał wcale o małżeństwie, tym bardziej, że ogarnęła go właśnie wena twórcza - niemal nie wychodząc z domu napisał w kilka tygodni trzecią część "Dziadów". Łubieńska początkowo nie potrafiła zapomnieć o ukochanym, lecz powoli zaczęła godzić się z losem. Aby stłumić ból, rzuciła się w wir pracy. W Poznaniu zorganizowała salon literacki, współpracowała z „Dziennikiem Domowym” a w 1842 r., przy zdecydowanym sprzeciwie rodziny, wydała romans p.t. „Niedowiarek”, w którym opisała dzieje swojej miłości z poetą. Po kilku latach ponownie nawiązała kontakt z Adamem Mickiewiczem, tym razem już na stopie przyjacielskiej. Ich przyjaźń przetrwała aż do śmierci poety.  Konstancja Łubieńska zmarła w 1867 r i została pochowana obok swego pierwszego męża i syna przy kościółku w Budziszewku.
   Aby dotrzeć do Budziszewka trzeba kierować się szosą nr 196 z Poznania na Murowaną Goślinę. Następnie za miastem na obwodnicy należy skręcić w kierunku Rogoźna. W miejscowości Studzieniec (tu warto zrobić postój, by zobaczyć dwór szachulcowy z XVIII w.) należy skręcić w prawo i dalej jechać prosto 2 km do Budziszewka.
   Przed drewnianym kościółkiem skręcamy ponownie w prawo i po około 100 metrach naszym oczom ukaże się budowla klasycystyczna zbudowana na początku XIX w. Jest to rezydencja wybudowana z cegły i otynkowana, dwukondygnacyjna, wysoko podpiwniczona zwrócona fasadą na wschód, wzniesiona na planie wydłużonego prostokąta i nakryta czterospadowym dachem. Wejście główne umiejscowione na osi elewacji frontowej jest poprzedzone dwubiegowymi schodami z balustradą. Na ścianie zewnętrznej obok głównego wejścia umieszczono w roku 1950 tablicę upamiętniającą pobyt Adama Mickiewicza w dworku. Za budynkiem rozciąga się park, niestety jest to tylko namiastka dawnego bogatego drzewostanu, który zniszczyły huragany. Trochę to smutne, że nie ma środków pieniężnych na odremontowanie tego wspaniałego dworu. Żal patrzeć na niszczejący, lecz nadal imponujący budynek, w którym rozgrywały się wydarzenia mające przecież ogromny wpływ na losy naszej historii i literatury.
   Kolejnym arcyważnym powodem skłaniającym do odwiedzenia Budziszewka jest Szkoła Podstawowa im. Adama Mickiewicza oraz istniejąca tu Izba Pamięci wieszcza. Została ona założona z inicjatywy nieżyjącej już pani Janiny Ruty - nauczycielki historii w tejże szkole. Obecnie opiekę nad Izbą Pamięci przejęła pani Dorota Fundamenska. I tu chciałbym złożyć wielkie podziękowania zarówno dyrekcji szkoły jak i samej Pani Dorocie Fundamenskiej, która poświęciła mi swój czas, oprowadzając po Izbie i z wielką pasją opowiadając o pobycie Mickiewicza w Budziszewku i nie tylko. Izba Pamięci mieści się w klasie lekcyjnej, w której odbywają się lekcje języka polskiego i historii.
    Miałem okazję podziwiać eksponaty znajdujące się w posiadaniu szkoły i jestem pod wielkim wrażeniem nie tylko ich ilości, ale przede wszystkim wartości historycznej. Trzymanie w rękach nadszarpniętego zębem czasu skrawka papieru, na którym Konstancja Łubieńska własnoręcznie skreśliła wiersz pod roboczym tytułem „Elegia”, nawiązującego do jej romansu z Mickiewiczem, było dla mnie ogromnym przeżyciem. Wyobraźcie sobie, że skarb ten został odnaleziony podczas prac remontowych na strychu w 1984 r. Niesamowita historia!
   Są tu tez inne białe kruki, jak: „Poezje” wydane w Paryżu w 1828 i 1829 r., „Pisma” z portretami autora z 1852 r., „Pisma” w wydaniach paryskim i lipskim z 1861 i 1862 r., „Dzieła” wydanie zupełne z 1868 r. Zebrano też około 80 wydań obcojęzycznych. Najcenniejsze z nich to: „Grażyna” w języku rosyjskim z 1862 i „Dziady” w języku niemieckim z 1887 r. Szczególne miejsce w budziszewskich zbiorach zajmują edycje „Pana Tadeusza” - łącznie 165 egzemplarzy różnych wydań i w różnych językach. Ponadto w zbiorach znajduje się wiele prac o Mickiewiczu, książek biograficznych w tym jego syna Władysława, który był biografem ojca. Imponującą grupę eksponatów stanowią dzieła plastyczne, obrazy (w tym najcenniejszy „Apoteoza Adama Mickiewicza” Haliny Cieślińskiej-Brzeskiej), rzeźby, medale, listy poety do Łubieńskiej, pisma z początku XIX w. itd. Oddzielną część eksponatów stanowi porcelana o tematyce mickiewiczowskiej, patery, figurki, płaskorzeźby. Nie sposób pominąć kolekcji plastycznych prac młodzieży, artykułów prasowych, folderów, fotografii czy plakatów. Izba Pamięci w Budziszewku jest największą tego typu wystawą w Wielkopolsce. Zachęcam do odwiedzenia szkoły, tym bardziej, że spotkać się tu można z wielką życzliwością dyrekcji, a spacer po alejkach parku, po którym przechadzał się Adam Mickiewicz z Konstancją Łubieńską, z pewnością pobudzi wyobraźnię i dostarczy nie lada emocji.
   A jeśli już zawitacie do Budziszewka, to koniecznie musicie odwiedzić drewniany kościółek pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła, ufundowanego przez miecznika poznańskiego Wacława Tomińskiego w 1755 r. Stoi on na szlaku kościołów drewnianych. Do cenniejszych elementów wyposażenia należą: ołtarz główny, barokowy z połowy XVIII w. z rzeźbami św. Wawrzyńca i św. Stanisława oraz obrazami Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Jakubem w zwieńczeniu, ołtarz boczny - prawy, rokokowy XVIII w. z Chrystusem ukrzyżowanym, obok rzeźby NMP i św. Marii Magdaleny, ołtarz boczny, lewy, rokokowy z obrazem św. Katarzyny, figurami św. Katarzyny i nieznanej zakonnicy, obraz św. Antoniego z Dzieciątkiem, chrzcielnica alabastrowa, zwieńczona nakryciem w kształcie korony z krzyżem (XVIII w.) oraz dwa konfesjonały XVIII w. i organy z 1905 r. W kościele tym 26 września 1831 r. Mickiewicz został ojcem chrzestnym córki Konstancji i Józefa Łubieńskich - Marii Tekli. Podczas ceremonii czteroletnia dziewczynka uciekła z kościoła i dopiero Adam Mickiewicz przekonał ją do powrotu „przekupując” ją laleczką, którą miał w kieszeni, jakby przewidując całe zajście.
   Na cmentarzu przykościelnym znajduje się płyta nagrobna z piaskowca syna Łubieńskich Franciszka oraz jego rodziców Józefa i Konstancji. I tu ciekawostka: nie każdy turysta dowie się, nie czytając przedtem przewodników turystycznych, że leży tu także sławna Konstancja, bowiem podczas prac renowacyjnych nagrobka, nie odnowiono inskrypcji, a płyta nagrobna - przez przypadek lub dla hecy - została odwrócona. Ponadto znajdują się tu groby pomordowanych we wrześniu 1939 roku sołtysa wsi A. Klingera i H.J. Pileckich.
   I to tyle na temat Budziszewka, choć materiału jeszcze wiele do napisania. Czy uda Wam się zwiedzić pałac? Tego nie wiem. Mnie, niestety, nie udało się. Gorąco jednak polecam zobaczenie kościółka, spacer po alejach parku, widok stawku, wzdłuż którego spacerował wieszcz z Łubieńską, a przede wszystkim zachęcam do zwiedzenia Izby Pamięci.

Izba Pamięci Adama Mickiewicza w Budziszewku znajduje się w budynku szkoły i czynna jest od poniedziałku do piątku w godzinach 8.00-15.00. Można ją zwiedzać po wcześniejszym telefonicznym umówieniu się z opiekunką Izby. Numery kontaktowe 67 2682953 oraz 603 254 097.

Na zdjęciu głównym Adam Mickiewicz w gościnie w Budziszewku - obraz z zasobów Izby Pamięci w Budziszewku.